در كنار آبي رودخانه و بر بلنداي تپه‌اي در نزديكي روستاي بالاده در شهرستان كازرون، آتشكده‌اي به نام آتشكده‌ي جره، هنوز هم سرپاست. بي‌گمان نمي‌توان از كنار برخي‌چيزها، ساده، گذشت، يكي از آنها، بناهايي تاريخي همچون آتشكده‌ي جره، است كه به گواهي تاريخ، پيرامون آن، شهري بوده‌است، اما ديگر از آن شهر خبري نيست اما آتشكده هنوز هم برجاي است و پا در ركاب تاريخ كرده و ستون به خاك تفديده‌ي تپه سپرده است.آتشكده‌ي جره را از سنگ و ملات گچ ساخته‌اند و مي‌گويند كه اين آتشكده يكي از ده آتشكده‌اي است كه به دستور «مهرنرسي»، وزير بهرام پنجم، ساخته شده است.البته يكي از چيزهاي ديگري كه بايد درباره‌ي اين آتشكده دانست اين است كه آتشكده‌ي جره در جايي و در مكاني بنا شده كه از نگاه تاريخي پيشينه‌اي بسيار دارد به‌ويژه در زمان ساسانيان.اين آتشكده ميان شاپور تا فيروزآباد بنا شده‌است، در گستره‌اي كه آن را مي‌توان پايتخت ساسانيان و يا سرآغاز شكل‌گيري ساسانيان به شمار آورد.آتشکده‌ي جره را با سنگهای تراش‌خورده و با نمایی محدب به بلنداي(:ارتفاع) ١٤ متر، بنا گذاشته‌‌اند. درگاه‌هایي گسترده و سقفي با معماري ويژه دارد كه بي‌گمان از برجستگي‌هاي اين آتشکده است هرچند كه سال‌هاست آتشي در آن، زبانه نمي‌كشد اما شكوهش را بايد ديد.
آتشکده جره را با سنگهای تراش خورده و با نمایی محدب بنا نهادهاند. وجود درگاههای وسیع و شکل خاص سقف آن نیز از دیگر ویژگیهای خاص معماری آن محسوب میشود. بسیاری بر این عقیده اند که آتشکده جره یکی از چارطاقهای اربعهی معروف است که توسط »مهرنارسه« (یکی از قدرتمندترین و متنفذترین شخصیتها در میان بزرگان عصر ساسانی) بنا نهاده شده است.طبق مستندات تاریخی مهرنارسه در جره و دشت بارین (برخی معتقدند همان دشتبرم) بناهای متعدد و باشکوهی را برپا کرد و آتشکدهای را نیز در »آبروان« که تا چند قرن پس از انقراض ساسانیان هنوز برپا بود، ساخت. همچنین وی در نزدیکی همان منطقه چهار ده دیگر را آباد کرد و در هر کدام از آنها آتشکدهای را بنا نهاد و یکی را به نام خود (»فرامرزاورخذایا« (خداوندا مرا بالا ببر)) نامید و سه آتشکدهی دیگر را به نام سه تن از فرزندانش نامگذاری نمود.کارداران« واقع در منطقهی فراشبند، »ماگشنسپان« واقع در نزدیکی کازرون و »زروانداذان« در منطقهی جره، آتشکدههایی هستند که مهرنارسه بنا نهاد و بنا بر اعتقاد بسیاری از باستانشناسان چهارطاقیهای موجود در فراشبند و کازرون و جره همان آتشکدههای این شخص متنفقذ دوران ساسانی هستند.آتشکده جره صرفنظر از کاربرد چهارطاقی به عنوان آتشکده یا هر نام دیگر، سازوکار خاص تقویمی و گاهشماری جالب توجهی دارد. با بررسی و شناخت بهتر این سازوکار به وضوح درمییابیم که ساخت چنین بناهایی نشانهای است از دانش و علوم دقیق در ایرانباستان، دانشی که در طی هزاران سال به جای آنکه بر آن افزوده شود، از یادها رفته و به فراموشی سپرده شده است.
برای معرفی و شناخت سازوکار ذکر شده در آتشکده جره کازرون ابتدا بایستی مقدمهای در خصوص گردش ظاهری خورشید و کاربرد آن برای سنجش زمان و تنظیم تقویم خورشیدی را مرور نمود.برای سنجش آغاز سال و آغاز فصل با استفاده از آتشکده جره بایستی از گوشهها و زوایای داخل آن استفاده کنیم. رصد و سنجش سایهها در حدود ۲۰دقیقه پس از طلوع خورشید انجام میشود. چرا ۲۰دقیقه پس از طلوع خورشید و نه دقیقاً بلافاصله پس از طلوع خورشید؟ به این خاطر که هنگام طلوع خورشید، پرتوهای آن بیشترین مسافت را در جو طی میکند و احتمال اینکه گرد و غبار موجود در جو و در افق و نیز مه صبحگاهی مانع از رسیدن پرتوهای خورشید به آفتابسنجها شود، بسیار زیاد است. در نتیجه رصد سایهها را دقایقی پس از طلوع خورشید انجام میدادند.پرتوهای خورشید بامدادی در نخستین روز از هر فصل در امتداد خطوط مشخص شده در نقشه میتابند. (خطها مرز میان آفتاب و سایه را نشان میهند.) بنابراین مطابق نقشه مربوط به پلان آتشکده جره هنگامی که پرتوهای بامدادی خورشید در مسیر AB واقع شوند و شخص ناظر به گونهای بایستد که در فاصله چندمتری از آتشکده و در امتداد خط مذکور بتواند طلوع آفتاب را دقیقاً در فاصلهی اندک میان زوایای داخلی دو پایهی آتشکده مشاهده نماید، شب یلدا پایان یافته و فصل زمستان آغاز میشود.همچنین اگر پرتوهای بامدادی خورشید در مسیر CD واقع شوند و شخص ناظر به همان شیوهی مذکور طلوع آفتاب را این بار از زوایای داخلی دو پایهی دیگر مشاهده نماید، میتواند دریابد که فصل تابستان آغاز شده است.اما نکتهی حائز اهمیت و حساس دیگر مربوط به رصد کردن طلوع خورشید صبحگاه پاییز و بهار است که به خصوص در ایران باستان اهمیت ویژهای داشته است. چراکه جشن نوروز از برجستهترین جشنهای ایرانیان به شمار میآمده و تعیین زمان دقیق آن حساسیتهای خاص خود را داشته است.
خیر و کارآفرین بزرگ مرحوم حاج محمد حسین کازرونی